Çocuklar, proksimal gelişim alanında oynayarak öğrenir.
Bugün çocuklara yönelik en garip ve bana göre en zararlı tutumlarımızdan biri de, onları yaşlarına göre gruplara ayırma eğilimimizdir. Biz bunu sadece okullarda değil okul dışındaki ortamlarda da daha fazla yapar olduk. Bu şekilde çocukları, kendi kendine eğitimlerini gerçekleştirdikleri doğal imkânların kıymetli bir parçasından da mahrum ediyoruz.
Eğitimde yaşa göre ayırma yöntemi ile üretimde montaj hattı yaklaşımı neredeyse aynı zamanlarda egemen olmuştur. Buradaki analoji oldukça açıktır.
Kademeli eğitim sisteminde çocuklara, seri üretimde bir montaj hattı üzerinde, taşıyıcı bant boyunca hepsi de aynı hızda bir durup bir hareket ederek (kademeden kademeye) akan ürünlermiş gibi davranılır. Her duruşta bir fabrika işçisi (öğretmen) ürüne yeni bir parça (bir birim bilgi) ekler. Üretimin sonunda fabrika, üreticilerinin (profesyonel eğitimciler) istediği özelliklere uygun olarak yapılmış, tamamlanmış, yeni, yetişkin insanlar çıkarır.
Elbette yaşa göre kademelendirilmiş okullarda çalışanlar da dahil çocuğu olan veya bir çocuk tanıyan herkes, çocuk gelişimine montaj hattı yaklaşımının tamamen yanlış olduğunu bilir. Çocuklar, parça ekleyebileceğimiz edilgin ürünler değildir. Düzenli aralıklarla yavaş yavaş tamamlanmaya muhtaç eksik yetişkinler de değildir. Çocuklar, sürekli olarak kendi başlarına, kendi hayatlarını kontrol etmek isteyen eksiksiz insanlardır ve biz onları neye zorlarsak zorlayalım, ne öğrenmek istiyorlarsa onu öğrenmekte ve hangi becerilerini kullanmak istiyorlarsa onları kullanmakta ısrar ederler. Onları durduramayız. Onlarla kavga etmek yerine onlarla birlikte hareket etseydik hepimiz için daha iyi olurdu.
Önceki yazılarımda, çocukların, yetişkinler direktifleri veya dürtüklemeleri olmaksızın, kendi kendilerini eğittikleri ortamları tarif etmiştim. Özellikle, bir kez avcı – toplayıcı gruplar (2 Ağustos 2008 tarihli ileti) ve günümüzde kendi kendine eğitime uygun olarak tasarlanmış Sudbury Valley Okulu gibi (13 Ağustos 2008 ve 3 Eylül, 2008 tarihli iletiler) okullar üzerinden kendi kendine eğitim konusunu ele almıştım. Bu tür ortamların en belirgin özelliği, çocukların her yaş grubundan kişiyle düzenli olarak etkileşimde oluşudur. Antropologlar, karma yaş uygulamasının avcı-toplayıcı çocuklarda kendi kendine eğitim açısından son derece önemli olduğunu savunurlar. Daniel Greenberg de uzun zamandır eğitimde karma yaş uygulamasının, kurulmasına katkıda bulunduğu Sudbury Valley Okulu’nda kendi kendine eğitimde etkili olduğunu iddia etmektedir.
Birkaç yıl önce Jay Feldman (daha sonra benimle çalışan bir yüksek lisans öğrencisi) ile birlikte (a) Sudbury Valley Okulu’nda karma yaş uygulamasında ölçünün ne olduğunu (b) hangi alanlarda karma yaş uygulamasına gidildiğini ve (c) öğrencilerin kendi kendine eğitimine faydalarını saptamak amacıyla bir çalışma yaptık.
Çocuklar, kendilerine bir şans verildi mi kendilerinden yaşça büyük veya küçük olanlarla etkileşime hatırı sayılır bir zaman ayırırlar.
Sudbury Valley Okulunda yaşları 4 ila 18 arasında hatta bazen daha da büyük yaşta yaklaşık 170-200 öğrenci vardır. Öğrenciler okul binaları ve kampus alanında her zaman serbestçe dolaşabilir ve istediği herkesle etkileşime girebilir. Okul, öğrenciler istediklerinde kendileri ile bir-iki yaş farkı olan diğer çocuklarla etkileşime girebilecekleri kadar büyüktür. Ama bunu yapmıyorlar. Nicel çalışmamızda, öğrencilerin % 50‘den fazlasının okulda kendisinden iki yaş büyük veya küçük çocuklarla etkileşim halinde olduğunu ve etkileşimlerinin % 25’ inin kendilerinden 4 yaş büyük ve küçük olan öğrencilerle olduğunu gördük. [2] . Özellikle oyunlar sırasında bu sık gözlemlendi. Her tür aktif oyunda değişik yaşlardan çocukların etkileşim olasılığı oyun içermeyen karşılıklı konuşmalardakinden daha fazlaydı. Bu blogda sonraki birkaç bölümde, bir karma yaş ortamının kendi kendine eğitim açısından avantajlarını ele alırken Sudbury Valley’ndeki gözlemlerimizden yararlanacağım. [3] Bu avantajlardan biri de bugünkü bölümün ana konusudur.
Karma yaş uygulaması, küçük çocukların tek başına veya sadece akranları ile yapamayacakları etkinliklerde bulunmaları ve bu etkinliklerden öğrenmelerine olanak sağlar.
1930’lu yıllarda, Rus psikolog Lev Vygotsky, bir çocuğun daha yetenekli çocuklarla işbirliği yaparak üstesinden gelebileceği ama tek başına veya kendi seviyesindekilerle birlikte başaramayacağı etkinlikler alanı şeklinde tanımlanan proksimal gelişim alanı kavramını geliştirmiştir. [4] Vygotsky, çocukların en iyi, proksimal gelişim alanı içinde kendilerinden daha yetenekli çocuklarla ilişki kurduklarında öğrendiklerini iddia eder. Eğitimciler, yetişkin öğretmenler ile genç öğrenciler arasındaki etkileşimi tanımlamak için çoğunlukla Vygotsky’nin bu kavramına başvururlar, ama bu kavram bana göre çocuklar arasında doğal olarak yaşanan karma yaş etkileşimlerini anlatmaya daha uygundur.
Bir örnek olarak (başka bir yerde kullanmıştım), 4 yaşında iki çocuğun basit bir top yakalama oyunu oynamaya çalıştığını hayal edin. [5] Bunu yapamazlar. İkisi de topu diğerinin yakalayabileceği şekilde atamaz, böyle olunca da oyun eğlenceli olmaz ve çabucak bozulur. Şimdi de, 4 yaşındaki bir çocuğun 8 yaşındaki bir çocukla bu oyunu oynadığını düşünün. Büyük çocuk, atlayıp sıçrayarak küçük çocuğun savruk atışlarını yakalayabilir ve bundan zevk de alabilir; büyük çocuk topu doğrudan küçük çocuğun uzanan ellerine yavaşça atabilir ve küçük çocuk yakalama zevkini tadabilir. Dolayısıyla top yakalama oyunu, 4 yaşın proksimal gelişim alanın içindedir. Sadece 4 yaşındakilerden oluşan bir grup ortamında bu oyun oynanamaz ama 4 yaşındakilere 8 yaşındakilerin de katıldığı karma yaş ortamında her çocuğun topu yakalayabilme olasılığı vardır.
Sudbury Valley’nde günün herhangi bir saatinde küçük çocukları, sadece yaşıtları ile değil yaşça büyüklerle oynarken bulabilirsiniz. Hem entelektüel hem de sportif oyunlardır. Birileri istediği için değil kendileri istediği için birlikte oynarlar. Küçük çocuklar, yaşça büyük olanların etkinlikleri ve kişiliklerini çekici bulurken büyük çocuklar da, küçüklerler etkileşim fırsatını değerlendirirler. Proksimal gelişim alanında entelektüel oyuna bir örnek daha verirsek: Çeşitli defalar, kendilerinden büyük çocuklar ve gençlerle karmaşık kart oyunları oynayan 7-8 yaşlarındaki çocukları gözlemledik. 7-8 yaş grubundakiler kendi kendilerine bu tip oyunları oynayamazlardı. Dikkatlerini yeterince uzun süre odaklayamaz veya kuralları takip edemez, hatta kartlarını diğerlerinin görmesine engelleyecek şekilde tutamazlardı. Kendilerinden büyük çocuklarla oynayabiliyorlardı, çünkü yaşça büyük olanlar, onları oyunda tutuyor, yapmak zorunda oldukları şeyleri ne zaman yapacaklarını hatırlatıyor ve bazen stratejik ipuçları veriyorlardı: ”Dikkatini ver”, “Hangi kartın oynandığını hatırlamaya çalış”, ”Bir kartı atmadan önce düşün, böylece başka bir oyuncunun alabileceği bir kartı açmazsın” gibi. Dikkat, hafıza ve öngörü, bizim zeka dediğimiz şeyin unsurlarıdır. Küçüklerin sadece eğlenmek için katıldıkları kart oyunu süresince, yaşça büyük çocuklar küçüklerin zekalarının gelişmesine yardım etmiş oluyordu.
Vygotsky’nin kavramı sayesinde, küçük çocukların Sudbury Valley’de okumayı nasıl öğrendiklerini de anlayabiliriz. Okuyamayan veya iyi okuyamayan çocuklar, düzenli olarak iyi okuyabilen çocuklarla yazılı kelimeler içeren oyunları ( özellikle bilgisayar oyunları) oynarken görülebilir. Okuyucular, diğerlerinin okuyamadıklarını sesli okurlar ve okuyamayanlar yavaş yavaş kendi kendilerine okur hale gelir. Karma yaş uygulaması, küçük çocukların, tek başına veya sadece yaşıtlarıyla yapmaları tehlikeli olabilecek eğlenceli maceralara kalkışmalarına olanak sağlar. Tek başlarına ormanda maceraya atılmaktan korkabilecek çocuklar, yaşça büyük çocuklarla bunu yaparken kendilerini güvende hissederler. Benzer şekilde, ağaca yeni tırmanmaya başlamış küçük çocuklar, bir ağacın alt dallarına tırmanmaya kalktıklarında aşağıda onlara bunu nasıl yapacaklarını tarif eden ve düşerlerse onları yakalamaya hazır büyük çocuklar varken kendilerini güvende hissederler.
Küçükken ve sadece yaşıtınız çocuklarla birlikteyken, yapabilecekleriniz bu yaş grubunuzda olanların bilgi ve yetenekleriyle sınırlıdır, ama yaşça daha büyük çocuklarla işbirliği içinde yapabileceklerinizin neredeyse sınırı yoktur!
Referanslar
1. Greenberg, D. (1992). Sudbury Valley’in gizli silahı: Okulda farklı yaştan insanların özgürce karışmasına izin
vermek. D. Greenberg (Ed.), The Sudbury Valley School deneyimi, 3. ed. Framingham, MA: Sudbury Valley
SchoolPress.
2. Gray, P. and Feldman, J. (1997). Çocuklar arasında karma yaş ve karma cinsiyet kalıpları ve
sınıflandırılmamış bir demokratik okulda ergenler. Merrill-Palmer Quarterly,43,67-86.
3. Gray, P. and Feldman, J. (2004). Proksimal gelişim alanında oynamak: Demokratik Bir Okulda Ergenler ile
Küçük Çocuklar Arasında Özyönetimli Karma Yaş Ortamının Nitelikleri. American Journal of Education, 110,
108-145.
4. Vygotsky, L. (1978). Öğrenme ile gelişim arasındaki etkileşim. In M. Cole, V. John-Steiner, S. Scribner, and
E. Souberman (Eds), Zihin ve toplum: yüksek seviyeli psikolojik süreçlerin gelişimi. Cambridge, MA: Harvard
UniversityPress.
5. Gray, P. Karma yaş oyununun değeri . Education Week, 16 Nisan, 2008.
Kaynak: https://www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/200809/why-we-should-stop-segregating-children-age-part-i
Çeviren : Esra Karaoğullarından
Düzeltme: Meral Üst
