Son yıllarda yapılmış ve bebekken bile yardımsever ve işbirlikçi olduğumuzu gösteren araştırmalardan çok ilham aldım.
Leipzig’deki Max Plank Enstitüsü’nde, Michael Tomasello ve Felix Warneken, bir yaşından itibaren, yürümeyi ve konuşmayı yeni öğrenmeye başlamış çocukların, kendiliğinden, yetişkinler tarafından onlara öğretilmeyen işbirliği ve karşılıklı yardım davranışlarını sergilediklerini tespit etmişlerdir.
Bir deneyde, çok küçük çocuklar çeşitli işleri tamamlamakta araştırmacılara yardım etmeyi kendiliğinden teklif ettiler; yere düşen objeleri onlara yardımcı olmak için yerden aldılar. Warneken BBC röportajında belirttiği gibi:
“Sonuçlar şaşırtıcıydı çünkü bu çocuklar çok küçüklerdi – hala çocuk bezi kullanıyor ve zar zor konuşabiliyorlardı ama halihazırda yardım davranışlarını sergileyebiliyorlardı.”
Çocuklar, özellikle yetişkinlerin gerçekten yardıma ihtiyacı olan bir durumu fark ettiler. Bir yetişkinin bir mandalı kasten mi yere attığını ya da mandalın yanlışlıkla mı düştüğünü ayırt edebildiler . (1)
Yardımları için ödüllendirildiği takdirde çocukların yardım etme eğilimlerinin artmaması özellikle dikkat çekicidir. Durum tam tersidir. Ödüllendirilen çocuklar, hiçbir şey verilmeyenlere göre daha az sıklıkta yardım teklif ettiler.
Warneken ve Tomasello :
“Bu oldukça şaşırtıcı bulgu , çocukların yardımlarının dışsal bir motivasyondan daha ziyade içsel bir motivasyon ile yönlendirildiği hipotezi için daha fazla kanıt sağlar.”
Bebekler Arkadaşça Yaklaşan İnsanları Tercih Eder
Bebekler ve küçük çocukların, diğer insanlara karşı nazik davranan insanları, düşmanca davranan insanlara tercih ettikleri ortaya çıkıyor. Yale Üniversitesi’nde Paul Bloom Laboratuvarı’nda, Kiley Hamlin altı ila on aylık bebeklere, bir tepeye tırmanmaya çalışan büyük gözlü kırmızı bir topun videosunu gösterdi. Bazı durumlarda, bir sarı kare topun arkasında gitti ve yavaşça onu yukarı dürttü (yardım ederek); diğerlerinde, yeşil üçgen önüne geçti ve onu (engelleyerek) aşağı itti.
Deneyi yapanlar bu videonun ardından, yardım edenle topun yukarıya çıkmasını engellemeye çalışan nesnenin bir kopyasını bebeğin ulaşabildiği bir yere yerleştirdi. Bebekler ezici bir çoğunlukla yardımcı olanı tercih etti. [ 2 ] Araştırma, üç aylık bebeklerin bile aynı tercihleri sergilediğini gösterdi. [3]
Almaktansa Vermek Daha Mutlu Eder
Vancouver’da , psikolog Lara Aknin, Kiley Hamlin ve Elisabeth Dunn, iki yaşındaki çocukların, birine bir şey verdiklerinde onlardan bir şey almaktan daha mutlu olduklarını göstermiştir.
İlk deneyde, araştırmacı, cebinden bir sürpriz çıkardı, çocuğa verdi ve kendisi için onu tutup tutamayacağını ya da başkasına vermek isteyip istemeyeceğini sordu: Çocuk ikinci durumda, başkasına verme koşulunda, daha fazla hoşnut olduğunu gösterdi. İkinci deneyde, deneyi yapan kişi, onları kasesine koyan çocuğa bazı ikramlar verdi. Bir süre sonra, çocuğa bu ikramları başkasına vermesini önerdi ve çocuk en büyük memnuniyeti bu durumda yaşadı. [4]
Başkalarına Yardım Etme Eğilimi Doğuştandır
Michael Tomasello yardım etme davranışının çok erken belli olduğu sonucuna varıyor, uzun zaman önce ebeveynler çocuklarına sosyalleşmenin gereklerini aşıladılar ama bu dışsal baskı, yardımlaşma ve dayanışma davranışını belirlemiyor. Büyük maymunlar arasındaki benzer davranışın keşfi, Tomasello’yu, ötekini düşünerek gerçekleştirilen işbirliği davranışının bizim doğamıza çok derinden bağlı olduğunu düşünmeye sevk etmiştir ve zaten insan ve şempanzenin altı milyon yıl önce ortak atadan oluştuğu ortaya koyulmaktadır. (5)
Sosyal Normlar, Kendiliğinden Gerçekleşen “Ötekini Düşünme” Davranışını Sınırladığında
Beş yaşından sonra akrabalık dereceleri, karşılıklı davranış gibi kültürel normlar çocuğun zihnine aşılanırken çocuk da bu normlara göre toplulukta ayrım gözetmeye başlar. Çocuğun başkalarını düşünen, fedakar davranışları daha seçici hale gelmesiyle birlikte, bu davranışların nesiller boyunca muhafazası ve aktarımı için, başkaları tarafından kötüye kullanılmasına karşı, çocuk, bireysel koruma mekanizmaları ile doğrudan ilişkide olmaya ihtiyaç duyar.
On ve on iki yaş arasındaki çocuk,“iyi bir insan olmanın” anlamı ve eylemlerinin genel ahlak ile uyumu ve hem doğuştan gelen hem de akranlarından öğrendikleri hakkında daha çok düşünür. Bu, çocuğun, mesela bazı acıların ezilen bir topluluğa ait olmaktan kaynaklandığını anlamasına ve böylece, hiçbir zaman onlarla temas etmemiş olsa bile bazı kurbanlar için sempati duymasına sebep olur.
Ergenlik ve yetişkinlikte bazı insanlar, fedakarlık döngülerini genişletir ve diğer insanlarla “ortak insanlığın” derin duygusunu deneyimler ve acı çeken insanlar için empati duyar.
Biz, kendi çocukluk algımızı yansıtan eğitim uygulamalarını tercih ederiz. Eğer çocukların empati ve fedakarlık için doğal bir eğilim ile doğduklarını kabul edersek, eğitimlerini bu eğilimin gelişimine olanak sağlamak ve yanında olmak için yapılandırabiliriz.
Aklı başında bir eğitim, insanlar, hayvanlar ve doğal çevre arasında hüküm süren karşılıklı bağlılığı vurgulamalıdır. Rekabetten çok işbirliğini daha fazla vurgulamayı öğretmek ve farklılıkları önemsemekle, çocuklar, ötekini de düşünen bir topluma katkıda bulunmak için daha donanımlı olacaktır.
Referanslar:
1. Warneken, F., & Tomasello, M. (2006). “Altruistic helping in human infants and young chimpanzees.” Science, 311(5765), 1301; Warneken, F., & Tomasello, M. (2009). The roots of human altruism. British Journal of Psychology, 100(3), 455-471.
2. J. K. Hamlin, K. Wynn, and P. Bloom, “Social Evaluation by Preverbal Infants,” Nature 450 (2007): 557- 59. Bloom, Paul (2013-11-14). Just Babies: The Origins of Good and Evil (Kindle Locations 2708-2709). Random House. Kindle Edition.
3. J. K. Hamlin, K. Wynn, and P. Bloom, “3-Month-Olds Show a Negativity Bias in Social Evaluation,” Developmental Science 13 (2010): 923- 39. Bloom, P. (2013). Just Babies: The Origins of Good and Evil. Crown.
4. Aknin, L. B., Hamlin, J. K., & Dunn, E. W. (2012). “Giving leads to happiness in young children.” PLoS One, 7(6), e39211.
5. Tomasello, M. (2009). Why we cooperate. The MIT Press.
Fotoğraf: Matthieu Ricard
Kaynak: http://www.huffingtonpost.com/matthieu-ricard/born-to-be-good_b_6989998.html
Çeviri: Esra Karaoğullarından
Düzeltme: Rana Sancak
