Aileler ve Bakıcılar için bir Kılavuz.
Güvenli ve İlgi Gösteren Okullar ve Topluluklar için Toplum ( The Society for Safe and Caring Schools and Communities)
Yazar: Janice Schroeder
Kanada’nın Alberta bölgesindeki Öğrenme Bakanlığı ile yapılan anlaşma doğrulturunda geliştirilmiştir.
Güvenli ve İlgi Gösteren Okullar ve Topluluklar için Toplum ( The Society for Safe and Caring Schools and Communities) , 11010 142 Street NW, Edmonton AB T5N 2R1
© 2000 , Alberta Öğretmenleri Birliği, Basım tarihi 2000
Düzeltme © 2006 , Güvenli ve Sevecen Okullar ve Topluluklar için Toplum (The Society for Safe and Caring Schools and Communities)
Tüm hakları saklıdır. Kanada’da basılmıştır.
Güvenli ve İlgi Gösteren Okullar ve Topluluklar için Toplum’a (The Society for Safe and Caring Schools and Communities) Yazılı bildirim olmaksızın araştırmanın tümünün veya bir bölümünün alıntılanması yasaktır.
Giriş
Bu kitapçık okul öncesi çocukların ebeveynleri ve bakıcılar içindir. Deneyimli öğretmenlerin erken çocukluk dönemi eğitmenlerinin, ailelerin ve sosyal araştırmacılarına erken öğrenme ve saldırganlık hakkındaki iç görülerini ve doğru davranışı öğretmek duygusal farkındalık ve kontrol ile sosyal etkileşim becerileri için kullanılan genel yaklaşımların damıtılmış halidir. Eğer bu metni çocuğunuzun saldırganlığı hakkında kaygılarınız olduğu için okuyorsanız lütfen aile hekimi, doktor, psikiyatrist veya psikolojik danışman vb. bir profesyonele görünün;
Zorbalık ne demektir?
Zorbalığın en aşikar şekli tekrar tekrar vurma, itme, kovalama veya tehdit etmedir. Diğer şekiller isim takma, alay etme, yalan söylemek ve dışlamaktır. Başka bir çocuğun eşyalarını almak veya bunlara zarar vermek de zorbalıktır.
Oyun oynamak ise zorbalık arasında fark var mıdır?
Oyun, hayal gücünü arttırır, fiziksel koordinasyonu geliştirir ve çocuklara kurallar, roller ve olasılıkları öğretir. Zaman zaman küçük çocuklar arasında sert davranışlar çok normaldir. Saldırgan davranış, eğer kısa bir süre için meydana çıkıyorsa ve çocuğun genel durumudeğilse, bu genellikle açlık, öfke, yorgunluk, hastalık, boşanma, evcil hayvanın ölümü veya yeni kardeşin doğumu gibi fiziksel veya duygusal stresten kaynaklanır.
Zorbalık, ara sıra meydana gelen dayılanma veya olağandışı koşullarda ortaya çıkan davranış bozukluklarından çok farklıdır. Zorbalık, tekrar eden kabalık veya tekrar eden kurbanlaştırmadır. Zorbalığın amacı hassas bir kırgınlık yaratmak veya daha fazla güç ve kontrol elde etmektir. Zorbalık aynı iki kişi arasında devam eder; sırayla farklı roller üstlenirler- kurban veya saldırgan. Kurban genellikle daha genç, küçük ve güçsüz ve saldırganlıkla baş etme becerisine sahip olmayandır.
Zorbalığın sonuçları nelerdir?
Zorbalık kurbanları utangaç, izole ve korku dolu olurlar. Zorbalığı tahrik ettiren, çatışmanın en iyi tehdit ve güç kullanarak çözüleceğine dair inancın teşvik edilmesidir; zorbalık davranışı çocuğun kendi değeri ve gücüne yanlış bir anlam yüklenmesidir ve bunun sonucunda kendini büyük bir sosyal arızaya dönüştürmektedir.
Bu çocuklara erken yaşlarda doğru becerileri kazanmasına yardım ederek zorbalığı sürekli olarak önleyebilirsiniz.
Okul öncesi öğrenme
Beyin kesinlikle çok sıra dışı bir organdır. Karaciğer veya kasların aksine, büyümesi ve sağlıklı olması için sadece fiziksel anlamda değil duygusal anlamda da beslemeye ihtiyacı vardır. Senelerce araştırmalar göstermiştir ki hayatımızın ilk üç senesinde beynin “kablo şebekesi”, milyarlarca nöronla bağlantıdadır ve bir çocuğun ilk deneyimleri ve diğer insanlarla ilk ilişkileri ile gelişir. Altı yaşına geldiğinde izlenecek yollar bellidir; görüntü için iki göz, duygusal kontrol, alışkın olunan şekilde tepkiler verme, lisan ve okur-yazarlık, sembolleri algılama ve göreceli miktarlar.
Çocuk eğer kendini güvende hissetmezse ve stres altındaysa, hayvansı tepkilerin (kaç veya savaş içgüdüsü gibi) yer aldığı beynin alt merkezinde daha fazla miktarda sinir ağı oluşur. Çocuk tanıdık yapılarla çevrilir ve desteklenirse, sinirsel ağın meydana geldiği alan uzun vade hafıza deposunun ve hatırlamanın bulunduğu bölgede meydana gelir. Buna ilave olarak, sürekli olarak alarm halinde ve korku içinde olmak dikkat kabiliyetini ve öğrenme kabiliyetini azaltır. Araştırmacılara göre anti sosyal davranışlar daha büyük problemlerin habercisidirler.
Genç insanlar görerek, duyarak, konuşarak ve aynı şeyleri tekrar tekrar yaparak öğrenirler. Bir çocuğun hayatının ilk yılları yemek yemeden yürümeye, konuşmaktan tuvalet eğitimine, giyinmekten bilgisayar çıktısı almaya ve TV kumandasını kullanmaya kadar değişiklik gösterebilir. Bu beceriler sadece gayretli bir çaba , sürekli öğretme ve saatlerce pratikle öğrenilebilir. Aynı şey ilişki becerileri için de geçerlidir; zor öğrenirler ve daha zor uygularlar.
Ebeveynler fark yaratır mı?
Evet! Çocuklarınıza hayatlarının ilk bir kaç senesinde öğrettiğiniz dersler, hayatlarının geri kalanı için silinmez bir iz bırakacaktır. Siz ve çocuk yetiştiren diğer insanlar farkında olmadan onlara bir çok hayat becerisi öğretiyorsunuz; yemek yemek, banyo yapmak, giyinmek gibi ve siz aynı zamanda ömür boyu sürecek olan öğrenmenin, sosyal davranış ve sağlığın temelini atıyorsunuz. Aynı özellikler duygusal becerileri öğretirken de gerekli.
Siz, çocuğunuza nasıl doğru davranılacağını öğreten etkin bir ebeveynsiniz. Eğer çocuğunuz, siz ona bakmıyorken de doğru olanı yapıyorsa, siz bir şeyleri doğru yapmışsınız demektir.
Okul öncesi çocuklar için akılcı davranış
İlk sene
İstenmeyen bir davranışı engellemenin tek yolu çocuğun dikkatini dağıtmaktır. Aslında, ilk sene bebeklerin sözcük dağarcığında “hayır” kelimesi neredeyse yer almaz; sizin kızgın olduğunuzu anlayabilirler ama hareketler ile sonuçları arasındaki ilişkiyi anlamazlar. Onlarla ilgilenin, şefkatli olun ve güvenliklerini sağlayın ve davranışlar ile ilgili beklentilerinizde tutarlı olun ve bolca methedin onları.
İkinci sene
Bu yaştaki çocuklar birbirleriyle aynı alanda oynuyor olabilirler ama pek birlikte oynamazlar. Bu yaşta çocuklar bağımsız oynamayı ve birlikteyken bile birbiriyle iletişime geçmektense taklit etmeyi yeğlerler. Böyleyken bile çatışmalar olabilir. Genellikle, agresif davranış hayal kırıklığı, yanlış anlamaya dayalıdır ve incitme niyeti taşımaz.
İkinci yaşta çocuklar söyleyebildiklerinden çok daha fazla şeyi inceler, öğrenir ve anlarlar. Onlar evrenin merkezidir ve evren her gün genişlemektedir. Her an yeni bir şey öğrenirler, keşfederler, deneyimlerler, özümseler, soruştururlar, çabalarlar. Başkalarına ait bile olsa her gördükleri şeye sahip olmak isterler ve paylaşma, tehlikeden kaçınma, değerli objeleri dikkatlice tutmak gibi kavramları anlamazlar. Bunun da ötesinde, isteklerini anlatamazlar çünkü dil/lisan kapasiteleri sınırlıdır. Bu hayal kırıklığı ve saldırganlık gibi algılanabilecek örneğin size veya oyun arkadaşını kolundan çekiştirerek bir şey göstermek gibi davranışları ortaya çıkartır. Bu yaştaki çocuklar doğru ile yanlış arasındaki farkı bilmezler ve anne-babalarının neden sürekli “hayır” dediğini algılamazlar. Kutuları açmak, elektrikli süpürgeyi kullanmak gibi fiziksel beceri ve güç isteyen şeyleri yapmak isterler ve sonucunda da hayal kırıklığına uğrarlar.
Bu yaştaki çocuklar sıklıkla hayal kırıklığı yaşarlar ama bununla baş etme kaynakları kısıtlı olduğu için duygularını saldırgan davranışlarla gösterirler: öfke nöbetleri, ağlama, ısırma, eşya atma, çığlık atma, vurma, bağırma gibi davranışlara hazırlıklı olun. Bu yaştaki çocuklar saldırgan içgüdülerini takip ederler ve bunları nasıl evcilleştireceklerini öğrenmeye ihtiyaç duyarlar.
2 yaşındaki çocuklar, uygun davranış ile ilgili uzun konuşmaları özümseyemezler. Bunun yerine sık tekrarlarla kısa mesajlar vermek daha etkilidir. Kesin bir dille “vurmak yok” veya “arkadaşlarımızı itmiyoruz” gibi şeyler söyleyin ve “hayır” deme sebeplerinizde tutarlı olun.
Ebeveynler çocuklarının içgüdüleriyle davranmalarının kötü olmadığını hatırlamalılar. Sizin itirazını davranışa olmalı, çocuğa değil ve uygunsuz davranışa tepkiniz çocuğun daha iyi davranmasına giden en etkili yolu bulmak olmalı.
Üç ile beş yaş arası
Bu entelektüel büyüme vaktidir. Çocuklar hikayeleri takip edebilir, yeni fikirler edilebilir ve bunlar hakkında konuşabilirler. Artık kabul edilebilir ve edilemez davranışları ve kişileri öğrenebilir yaştadırlar.
Yine de kısıtlamaları vardır. Bu yaşta, vurmanın acı verdiğini bilirler. Buna rağmen saldırgan ve incitici davranışlardan kendilerini alıkoyamayabilirler ve davranışlarının yol açabileceği sonuçları da göremeyebilirler; bu yaştaki çocuklar başkalarına vurmayarak onları acıtmayı durdurabileceklerini anlayabilecek yaşta değildirler. Ama yine de bir dereceye kadar kendi farkındalıkları atmıştır ve büyük ihtimalle başka birini ağlattıklarında bunu yaptıkları için kendilerini kötü hissediyorlardır.
Saldırganlık, kızgınlık ve hayal kırıklığı
Öfke nöbetleri
Öfke nöbetleri özellikle 2 yaş sendromda gözükmekle beraber ama aslında tüm erken çocukluk döneminde görülür. Genellikle öfke nöbetleri; hapsedilmiş kızgınlık ve hayal kırıklığının hiddete yenik düşerek patlaması durumudur. Bu meydana geldiğinde, çocuğunuzun kendi kendine zarar vermeyeceğine emin olduktan sonra ondan bir kaç adım uzaklaşın. Hayal kırıklığının geçmesini ve sakinleşmesini bekleyin. Sakince hayal kırıklığı ve kızgınlığını anladığınızı söyleyin ona. Böyle hissetmenin normal olduğunu ve bu hislerle başka yollarla baş etmek için ona yardım edeceğinizi söyleyin. Ona bağırmadığı ve ağlamadığı zamanlar onunla konuşmanın çok daha kolay olduğunu ve bunlara son vermesine sevindiğinizi söyleyin.
Sizin sakin kalmanız ikiniz için de önemli. Öncelikle, çocuğunuz alışveriş merkezinin yerlerine yatmış bağırıp çağırırken ve avmdeki herkes size kınayan bakışlar atarken daha haysiyetli bir görüntü verirsiniz. Sizin sükunetiniz geçici bir sorunun müzminleşmesini engeller. Sakin kalmak, dikkatinizi utancınıza, kızgınlığınıza veya etraftakilerin düşüncelerine değil çocuğunuza vermenizi de sağlar. Sükunetiniz hayal kırıklığı veya kızgınlıkla baş etme davranışını modeller. Hayal kırıklığını şiddetli patlamalarla çözemeyeceği anlayışını iletir. Eğer çocuğunuz istediğini almadığı için kızgınsa sizin sakinliğiniz öfke nöbetlerinin istediğini almak için etkin bir yöntem olmadığının altını çizer.
Öfke
Öfke hakkında konuşmanın taraflardan biri kızgınken yapmanın bir anlamı yoktur. Çocuklar kızgınken dinlemezler ve büyük ihtimalle siz de çok etkin olmazsınız. Bununla beraber, kızgınlıktan bahsetmek ve ona yol açan diğer duygulardan (hayalkırıklığı, kıskançlık/imrenme…)bahsetmek de zorbalığı önlemek için önemli bir araçtır. Çocuklara hisleri kelimelerle öğretin ve duyguları nasıl düşünecekleri ve onlar hakkında nasıl konuşacaklarını öğretin. Farklı duygusal durumlardaki insanların resimlerine bakarark gördükleriniz hakkında konuşun. Sıkılmış yumruklar veya dişler, gergin bir vücut, çatık kaş, devrilmiş gözler, kırışmış bir alın hep kızgınlık belirtileridir. Duygusal bir olayın ardından, çocuğunuza neden kızgın olduğunu veya niye diğer çocuğa vurduğunu sorun. Çocuğunuza
kızgınlığın kabul edilebilir olduğunu ama şiddetin kabul edilemez olduğunu anlatın. Uygun davranışların neler olabileceği konusunda fikirler geliştirin, mesela karşınızdaki kişiye yaptığı şeyden hoşlanmadığınızı söylemek, herhangi bir şey söylemeden 5’e kadar saymak, bir yetişkine bir sorun olduğunu söylemek veya daha önce incitmiş bir kişi ile oyun oynamayı reddetmek gibi. Eğer diğer çocukları inciten kişi sizin çocuğunuzsa ona bu davranışı sürdürdüğü takdirde diğer çocukların kendisiyle oynamak istemeyebileceğini belirtin.
Çocuğunuzun duygusal tepkileri kavraması için farklı butonlar kullanarak küçük bir duygu egzersizi yapın; üzüntü butonu, mutluluk butonu, kızgınlık butonu. Onlara düğmeye basarak tıpkı bir oyuncağı çalıştırdığınız gibi bu duyguları da başlatabileceğinizi anlatın. Ne kadar çok düğmeye basılırsa o kadar sinirlenirsiniz. Çocuklar olgunlaştıkça, nelerin duyguları tetiklediğini ayırt edebilirler. Eninde sonunda duygusal bir tepki vermeden önce düşünmeye başlayacaklardır.
Çatışmaları engellemek
Küçük çocuklar genellikle çok yakından denetlenirler, böylece ebeveynler veya bakıcılar bir çatışmayı meydana gelmeden engelleme veya çocukluk sorunlarını azaltmak için bazı adımlar atarlar. Bugün, makul bir tutarlıkla yapılandığınızda çocuğun stresini ve çocuğun değişime direncini azaltırsınız. Aktivitelerin gidişatını sıklıkla değiştirerek sıkıcılıktan uzaklaşırsınız. Elleri boş bir çocuk görürseniz hemen onun birşeylere dahil olmasını sağlayın. Meşgul çocukların ellerinde her zaman birbirleriyle dövüşmekten daha ilginç bir iş vardır. Eğer odanın dışına çıkacaksınız, tüm çocukların meşgul olduğundan emin olun. Eğer çocuklardan biri kötü bir gün geçiriyorsa, o çocuğu yanınıza alın ve diğer görevlere katılmasını sağlayın.
İş o noktaya gelirse
Çocukların kardeşlerine, oyun arkadaşlarına veya evcil hayvanlara vurmaları, ısırmaları, itmeleri veya onları incitmeleri çok sık rastlanan bir durumdur. Bu tür bir durum gözlemlerseniz güçlü bir “hayır” akıllıca olur. Çocuğunuza asla vurmayın, onları ısırmayın veya çocuğa karşılık olarak onu incitmeyin çünkü bu şiddetin düzgün bir şey olduğu ve kabul edilebilir bir tepki olduğu mesajını verir çocuğa. Çocuklar, ikinci yaşın sonlarına doğru ne kısa cümleleri anlamaya başlarlar. “Jason’a vurduğunca canı acıyor” başkalarının da hisleri olduğu mesajını verir.Bu empati kurmada ilk adımlardan biridir. Çocukların sözel ve sosyal becerileri arttığında, bir mesaj vermek için yumrukları kullanmak yerine sözcükleri kullanmayı öğretin.
Çatışmaları çözmek
Çocuklar arasında tartışmak, birbirleriyle dalga geçmek, birbirlerine yapmaları gerektiğini söylemek çok yaygındır çünkü bu hareketler birbirleriyle nasıl iletişim kuracaklarını ve geçinebileceklerini öğrenme yollarıdır. Aslında çocuklar tartıştığında, ebeveynler veya bakıcıların çoğunlukla müdahil olmamalıdır. Sonuçta çocuklarımızın kendi sorunlarının kendilerinin çözmelerini istersiniz. Yine de çocuğun yaşına ve duruma bağlı olarak aklımızda standart bir davranış biçimini olması önemlidir. Örneğin “Şu anda Ryan bununla oynuyor, ondan sonra sen oynarsın” veya “Stephan henüz arabayla oynamayı bitirmedi. Lütfen ona arabasını geri ver”. Çocukların çatışma durumlarında uygun şekilde sorması, tartışması ve paylaşmalarına yardım edin. Ardından davranışı övün.
Çıkış yolu sağlayın
Çocuklara her zaman deşarj olma yolları sağlayın. Küçük çocukların tahta kaşıklarla veya oklavayla tavalara vurmalarına izin verin. Okul öncesi çocukların yastık yumruklamalarına izin verin. Çığlık atmalarına, koşmalarına, tırmanmalarına, fırlatmalarına ve tekme atmalarına izin verin. Tüm bu aktiviteler günün ilerleyen saatlerinde sakinleşmelerini sağlar.
Diğerleriyle anlaşmak Sınırlar koymak
Güvenlik için gerekli olan kuralların ötesinde bazı sınırlar koymak akla yatkındır. Çocuğunuzun bunu anlaması için çok erken olsa bile sınırları uygulamada tutarlı olun. Bu iki şey için gereklidir. Birincisi, eğer sınırlar ile başlamazsanız, ilerde kurallara adapte olması daha zor olur. Temel kuralları erken yaşta koymak, sizin sınır koyma hakkınızı yaratır-ki bunu tüm çocukluk süresince yapacaksınız. Bu sınırlar aileden aileye değişse de, gereklidir. Bunlar çocukların mülke saygı göstermelerini ve diğer kişilerin haklarına saygı göstermelerinizi öğrenmelerine yardımcı olur ve olumlu sosyal davranışı vurgular.
“Dur” demek
Çocuklara dostane ortamlarda “dur” demeyi öğretmek, zorbalıkla karşılaştıklarında veya oyun kontrollerinden çıktığı zaman “dur” demeye hazırlar. Çocukları sizle birlikte gıdıklama oynarken, kovalamaca oynarken veya başka boğuşmaca gibi başka fiziksel oyunlar oynarken “dur”,”yeter” veya “bu artık eğlenceli değil, bu hoşuma gitmiyor” demeye alıştırın. Neyin yeterli olduğuna karar vermek için kendi yargınızı değil çocuğunkini kullanın. Sonra ona kendisi istediği için durduğunuzu hatırlatın. Başka oyunlarda siz “dur” darken, çocuğunuzun size dinlediğinden emin olun. Çocuğunuzun gözlerinin içine bakın ve artık yettiğini, durmasını istediğini söyleyin. Eğer gerekiyorsa ayağa kalkarak veya başka bir şekilde oyunu sonlandırın. Çocuklarınızın herkesin “dur” deme ve bunu duyurma hakkına sahip olduğunu öğrenmelerine yardım edin. Bu, davranışların sınırları olduğunu ve değişik kişilerin değişik koşullarda çizgi çektikleri fikrini pekiştirmekte yardımcı olur. Kural şöyledir; oyun ne olursa olsun, birinin canı yandığında veya oyuna artık devam etmek istemediğinde, oyun sona ermelidir.
Seçimler yapmak
İşaret etmeyi öğrendiklerinde çocuklar seçim yapma yeteneğine sahip olurlar. Fırsat verildiğinde hangi çorabı giyeceklerine karar verebilirler, öğle yemeğinde hangi sandviçi yiyeceklerini bilirler. Eğer onlara seçme fırsatı verirseniz ve verdikleri kararlara saygı duyarsanız çocuklar karar verme yetenekleri konusunda güven kazanacaklardır. Bir çift çorap seçebilmek bir başarı olarak gözükmese de çocuğun özgüvenini inşa etme konusunda ve onu daha da zor seçimler yapmaya hazırlamada önemli bir adımdır. Hayatın başındaki bu küçük kararlar alternatiflerin varlığı, değişik tepkiler, hataları kabul etme ve işleri yoluna koyma konularında çocukları uyarır. Bu yetenekler ilişkiler inşa etmenin önemli bir parçasıdır.
Adil Oynamak
Oyun oynarken çocukların kuralları bildiği konusunda emin olun ve sizin bu kuralların uygulanmasında ısrarcı olduğunuzu bilsinler. Eğer çocuğunuz bir grup oyununa veya sporuna dahil olmuşsa sportmenliğin bireysel yetenek veya zaferden daha önemli olduğunu belirtin. Çocuğunuzun adil oyunun belli sınırlarda kalmayı gerektirdiğini görmesini sağlayın. Zorbalık adil bir oyun tarzı değildir ve yetişkinler asla böyle davranmazlar. Kaybetmenin normal olduğunu ve önemli olanın iyi bir spor olduğunu anlamasına yardımcı olun.
Diğerlerini izlemek
Bizler diğer insanları taklit ederek öğreniriz. Çocuklarınıza onların taklit etmesini istediğiniz davranışları gösterin ve zorbalığın kabul edilemez bir şey olduğunu anlatın. Örneğin parkta güzel güzel oynayan çocukları gösterin. Çocukların kaydırakta nöbetleşe sıra beklemeleri konusunda yorumlar yapın. Asla çocuğunuza onlar kadar iyi olmadıklarını düşündürmemeniz gerektiğini aklınızdan çıkarmayın. Örneğin bir grup güzel davranan çocuğu göstererek asla “Neden sen de onlar gibi olamıyorsun ki?” demeyin.
Rol yapmak
Çocuklarınızın sosyal becerilerini rol yaparak geliştirmelerine yardımcı olun. Dizlerinizin üzerine çökün ki çocuğunuzla aynı boyda olun ve onunla “arkadaşça” oynayın. Oyuncakları paylaşma, kaleler inşa etme, sıra bekleme konularında kabul edilebilir yöntemler üzerinde çalışın. Çocuklarınıza her zaman onların yöntemleriyle işleri yapmalarına izin vermeyin. Beraber güzelce oynamanın önemli parçalarından biri de karar verme işini de paylaşmaktır.
Örnek Olmak
Çocuğunuzun belli şekillerde davranması için çocuğunuzu tehdit ediyor ya da onlara fiziksel güç uyguluyor musunuz? Oyun alanından ayrılma zamanı geldiğini söyledikten sonra çocuğunuz cevap vermezse bir sonraki aşama onu zorla götürmek mi? Eğer öyleyse çocuğunuz sizin davranışlarınızı taklit ederse hiç şaşırmayın, bunu sizi izleyerek öğrendi. Bunun yerine başka yaklaşımlar deneyin. Şiddet göstermeden katı olun. Çok fazla ilerleme uyarısı verin. Örneğin “On dakikaya ayrılıyoruz” deyin ve birkaç kez hatırlatın. Sonra “Gitmemiz lazım lütfen gel” deyin. Başka bir sinirlendiğiniz anda kural koyma hakkınızı elinizde bulundurmaya çalışın ve belli bir davranışı bekleyin ancak bunu fiziksel bir güç kullanmadan yapın. Örneğin bazı durumlarda “Oyuncaklarını yerine koy yoksa seni döverim” demek kışkırtıcı olabilir. Bunun yerine “Lütfen oyuncaklarını yerine koy sonra oyun oynamaya gidebiliriz.” Deyin.
Hata Yapıldığında Örnek Olmak
Hiç kimse her zaman mükemmel değildir. Hata yaptığınızda kabul edin. Eğer çocuğunuz yanlışınızı görürse ona bunun neden bir yanlış olduğunu söyleyin. Ara sıra birinden özür dilediğinizi görmesine izin verin.
Etkileri Göstermek
Kavga etmenin, itmenin ve zorbalık yapmanın gerçekten incittiğini çocuklar fark edemeyebilir. Bu yüzden basit bir dille bu tür davranışların diğerlerini inciteceğini basit bir dille açıklayın. Hatta bu tarz davranışlar zorbalık yapan çocuğu da incitir. Çünkü diğer çocuklar kendilerine zorbalık yapan çocuklarla arkadaşlık yapmak istemezler. Saldırgan zorba davranışlar ebeveyn olarak sizleri de incitir. Çünkü Siz bilirsiniz ki çocuğunuz daha iyi davranışlar gösterebilir. Çocuklarınıza onların davranış ve kararlarının diğerlerini nasıl etkileyeceğini gösterin.
Telafi etmek
Küçüklüklerinden beri çocuklar hatalarını telafi edebilirler. Eğer çocuğunuz sütünü dökerse size yardım etmesi için ona bir kağıt havlu verin. Eğer duvarları boyarsa temizlemenize yardımcı olsun. Birini incitirse ondan özür dileyebilmeli ya da özür sayılabilecek birkaç güzel davranışta bulunabilmeli. Telafi etme kavramı bütün davranışların sonuçları olduğu fikrini pekiştirir. Eğer bunu telafi etmek zorundaysan zorbalık “karlı” bir davranış değildir.
Değerleri Deneyimlemek
Şiddetin problemleri çözmek için iyi bir yol olmadığını çocuğunuza söylemek yeteri kadar kolaydır. Daha zoru fakat daha da etkili olanı nasihat ettiğini yapmaktır. Öncelikle çocuğunu düşünen tek ebeveyn siz değilseniz, beklentileriniz konusunda tutarlılığı sağlamak için diğer ebeveynlerle işbirliği yapın. Yoksa çocuklarınızın kuralların ne olduğu konusunda kafası karışır.
Bazen çocuklarımıza koyduğumuz kurallarla yaşamak bizler için zor olabilir. Şiddete başvurmadan problem çözmenin önemini vurgulamak için kendinizi şiddetten kaçınmaya adamalısınız.Aynısı nezaket dürüstlük cesaret veya kararlılık gibi sizin değer verdiğiniz karakter nitelikleri ve diğer tüm davranışlar için de geçerlidir.
Çocuklarınızın anladığını düşünmeden önce kararlarınızı açıklamaya başlasanız bile bir probleme karşı ilk tepkinin bağırmak ya da vurmak olmadığı mesajını iletmeye yardımcı oluyorsunuz. Anlaşmazlıklara karşı konuşarak çözümler bulmaya çalışın. “Hadi konuşalım” “Hadi anlaşmak için bir yol bulalım” ya da “ Hadi problemi çözmek için bir yol bulalım” gibi şeyler söyleyin.
Çocuğunuz Bir Zorba mı?
Belirtileri tanımlayın. Aşırı saldırgan(potansiyel zorba) çocukların en karakteristik özellikleri şunlardır;
-Gün içerisinde çoklu öfke nöbeti ya da 15 dakikadan fazla süren birkaç öfke nöbeti
-Kurallara uymayı sürekli reddetme
-Her zaman dediğinin olması arzusu
-Sabırsızlık
-Başkasını incitmeyi umursamamak
-Hayvanlara ya da diğer çocuklara karşı acımasız olmak
-İşleri kendi istediği şekilde yapmada ısrar etmek
-Amacına ulaşmada öfke veya tehdit yolunu kullanmak
-Başarısızlığı ebeveyne dokunarak ya da sarılarak telafi etmeye çalışmak
-Düşük özsaygı
Seçenekleri Azaltın
Başka sorunlardan kaynaklanan öfkeden dolayı çocuğunuz aşırı saldırganlaştı mı ? Saldırgan davranışı bahane bulmayın, kaynağını araştırın.
-Düzgün duyuyor ve doğru konuşabiliyor mu? İletişimde başarısızlık aşırı öfkenin sebebi olabilir.
-Sizin ilginizi çekmeninin tek yolunun yaramazlık yapmak olduğunu mu hissediyor? İyi davranışlar için çok ilgi gösterin, gülün ve kucaklayın.
-Evinizde çocuğunuzun diğer ilişkilerine taşımasına sebep olan bir şiddet mi var? İlk olarak kendi sorunlarınızı çözün.
-Çocuğunuz kendi problemini başkasının problemiymiş gibi mi görüyor?
-Çocuğunuz kontrolü kaybetmiş gibi mi hissediyor?
Bu sorunların bir kısmına çare bulmak yardımcı olabilir. Olmazsa daha fazla araştırıp dışardan yardım almanız gerekebilir.
Öğretin, Cezalandırmayın
Tepki vermeden önce bir durun. Siz daha kendi yanlış davranışlarınızın yarattığı hayal kırıklığı duygusunu kontrol edemezken çocuğunuza öfkesini nasıl kontrol edeceğini öğretemezsiniz. Başka bir ebeveyn sizi yetersiz olarak nitelendirebilir, kreş çalışanlarının çocuğunuzu etiketlemesinden korkabilirsiniz. Tepki vermeden önce sakinleşmeyi bekleyin.
Çocuklarınızın sizin onun kendisine değil de hareketlerine karşı çıktığınızı bildiğinden emin olun. Eğer çocuklar şiddetin problem çözmede ve insanlarla uğraşmada etkili bir yol olduğuna inanırsa bunun doğru olmadığını ona öğretin. Çocuğunuzun bunu nerden öğrendiği önemli değil. Bunu televizyondaki yada filmlerdeki şiddetten, başka bir çocuktan, oyun arkadaşından ve hatta sizden öğrenmiş olabilir. Mesele bunu bir yerden öğrenmiş olması. Seçenekleri çocuğunuza öğretmek size kalmış.
En önemlisi de çocuklarınıza sevildiklerini hissettirin.
Konuşmayı Deneyin
Bazı durumlarda çocuklar davranışlarının sonuçlarına kayıtsız olabilirler. Onlarla yaptıkları hakkında konuşun. “Zachary’i üzmek için mi bunu yaptın?” “Neden böyle yapıyorsun?” “Onun oyuncağını kırdığında nasıl hissedeceğini düşündün mü?” “ O sana bunu yapsa sen nasıl hissedersin?” gibi sorular sorun. Sınırları açıklayın ve istediğini alamadığında hayal kırıklığına uğramasının normal olduğunu ama başkasına vurmanın ya da incitmenin normal olmadığını söyleyin.
Bakış Açılarını Kontrol Edin
Zorba ve saldırgan çocuklar ufak bir çarpışmayı, dürtmeyi, hiçe saymayı kendilerine yönelik bir düşmanca davranış olarak görebilirler ve ona göre tepki verebilirler. Onlara kaza ve kasıtlı davranış arasındaki farkı fark etmelerine yardımcı olun. Sonrasında kaza olduğunda çocuk özrü kabul eder ve başka bir işle uğraşmaya geçer.
Duruşunuzu Bozmayın
Bazen çocuğunuzun saldırgan davranışlarıyla başa çıkmaya çalışırken ne kadar zorlayıcı olacağınıza karar vermek zordur. Onu çok zorlamak istemezsiniz ancak aynı zamanda eğer ebeveynlik tarzınız biraz yumuşaksa çocuğunuz otoritenizi yok sayabilir ya da olaylar için başka birisini suçlayabilir. Çocuğunuzla tartışmaya girmeyin, kuralları sizin koyduğunuz konusunu tartışmaya bile açmayın. Çocuğunuzun yaptığı davranışın doğru olmadığını açıklayın. Bir süre bekleyin. Sonrasında Diğer çocukların böyle bir muameleyi hakedecek bir şey yapmadıkları konusunu çocuğunuza açıklayın. Son olaylar için çocuğunuza zorba davranışı yerine doğru tepkiler sunun.
Farklılıklar Üzerine Konuşun
Saldırgan davranışı tetikleyen şey nedir? Başka bir çocuk, sizin çocuğunuzu bir oyun kazanarak ya da daha iyi şeyler yaparak itibarını sarsıyor mu ya da küçümsüyor mu? Başka bir çocuk bazı yönlerden farklı mı ? Farklı kişilerin farklı fiziksel özelliklerinin, becerilerinin ya da yetenekleri olduğunu çocuğuna hatırlatın. Bir aynanın karşısına geçin ve çocuğunuzu kendinizle karşılaştırın. Farklı boylardasınız, farklı saç renkleriniz var, farklı elbiseler giyiyorsunuz ve daha fazlası. Çocuğunuzun bir yeteneğini ele alın ve örnek olarak kullanın. “Sen bulmaca çözmede gayet iyisin. Sen bulmacanı ondan hızlı çözdüğün her seferde Jeremy sana vuruyor mu? Sen ve Jeremu farklı kişilersiniz. O sana vurmuyor çünkü sen farklısın. Sen neden ona vurasın ki?”
İyi Davranışları Tekrar Edin
Çocuğunuza diğer insanlar için güzel şeyler yapmasına yardım edin, ama yardım edeceği kişiler ona minnettarlık gösterecek ve teşekkür edecek birileri olsun. Çocuğunuz güç kullanmadan bir sorunu çözdüğünde onun hakkında olumlu yorumlar yapın. Zorba davranışa kötü yorumlardansa güzel davranışa memnun edici yorumlar yapmanın daha iyi olduğunu çocuğunuzun gözleri önüne serin. İyi bir davranış gördüğünüzde onu övmekten çekinmeyin.
Uzlaşma Arayın
Eğer çocuğunuz başka bir çocuğa zorbalık yapmışsa, zorbalık yapılan çocuk ve ailesiyle iletişime geçin. Bazen küçük bir özür yeterli olacaktır ancak bazen de çocuğunuzun bunu düzeltmek için özel bir çaba sarfetmesi gerekecek. Eğer çocuğunuz bir oyuncak kırmışsa ve bunun telafi edilmesi gerekiyorsa çocuğunuzla beraber gidin ve bir tane satın alın. Bazen elle yazılmış küçük bir özür notu bile yeterli olabilir.
Televizyon ve Zorbalık
Bu mevzu hala tartışılmakta ama bir çok araştırma televizyon izleme ve saldırganlık konusunda bağlantı olduğunu ortaya koydu. Çocuklar kendi deneyimlerinden öğrendiği için şiddet, tartışma ve saldırganlıkları izleme deneyimleri çocuklara nasıl davranmaları gerektiği konusunda zihinsel notlar oluşturuyor. Hepsinden önemlisi izledikleri şeyler onlar için anne babaları kadar gerçektirler.
Çocukların televizyonda gördükleri şiddeti benimsememelerini sağlamak için iki aşamalı bir önlem alabilirsiniz. İlk olarak, çocuklarınızın izlemesine izin verdiğiniz program çeşitlerini ve televizyon izleme süresini kesin bir şekilde kısıtlayın. İkincisi, ekrandaki şiddeti ve sizin karşı çıktığınız şeyleri karşılıklı konuşun. “ Şu çocuklar niye Dumbo’ya cimrilik yapıyorlar ki? Baksana onu nasıl da mutsuz ettiler.”
Çocuğunuz Zorbalığa Maruz Kalırsa
Bir anne babanın ilk tepkisi zorbalığa uğramış çocuğunu savunmaktır. İçgüdülerimiz bize zorbalık yapan çocuğa sert çıkışmanızı söylese de , her iki çocuk için de konunun sakince ele alınması gerekmektedir. Çocuklarınızın bir zorbayla başa çıkma yeteneklerini geliştirmesine yardımcı olarak onların başka olaylar ortaya çıktığında onlarla da başa çıkması konusuna hazırlıyorsunuz demektir.
Öncelikle, zorbalık yapıldığını size söylemesinin yapılacak en önemli şey olduğunu ona söyleyin. Çocukların anne babasının kendi taraflarında olduğunu bilmelerine ve onlar için herşeyi yapacağınıza güvenmesine ihtiyacı vardır. Dahası çocuklara yanlış olan şeyi onun değil de zorbanın yaptığı anlatılması gerekir. İki tarafında hikayesini dinleyip anlayarak devam edin.
Çocuğunuzun aktif mi pasif mi zorbalık kurbanı olduğunu anlamaya çalışın. Aktif zorbalık kurbanları kendi davranışlarıyla rahat verilmemeyi ya da zorbalık edilmeyi teşvik ediyor olabilir. (buruna dokunarak, küçük tuvalet sorunlarıyla ya da başkalarına rahat vermeyerek. Zorbaların dikkalerini çekerler ve onları durduramazlar. Eğer çocuğunuz aktif olarak zorbalık kurbanıysa onun değişmesine yardımcı olun. Başkalarına rahat vermemenin onlara zarar vereceğini ve zarar gördükleri için geri saldırabileceklerini hatırlatmanız gerekebilir. Çocuklarınıza başkalarını incitmeden yapıcı şeyler söylemesini ve eğlenceli işler bulmasını öğretmeniz gerekir.
Pasif olarak zorbalığa maruz kalan çocuklar ise daha küçük, daha ufak daha nazik ya da diğerlerine göre daha zayıf olabilirler. Bazı durumlarda çocuklarınıza zorbalıkla mücadele edebileceği gücü ya da eşyaları verirseniz bu ona yardımcı olabilir. Çocuğunuza ona zorbalık
eden çocuğun da güç kazanmak için bunu yaptığını anlamasına yardımcı olun, ancak sınıfta güç öğretmendedir, zorbalık yapan çocukta değildir. Parktaki salıncak herkese aittir, zorbalık yapan çocuğa değil. Zorbanın güçlü olma duygusunu alt etme yeteneği onun varolma sebebini yenecektir.
Anaokulu Personeliyle ya da Bakıcınızla İletişime Geçin
Eğer bir zorbalık durumu olursa, bakıcınıza veya anaokulu personeline olay hakkında sorular sorun ve idda edilen zorba hakkında bilgi edinin. Gerçekleri kabul edin. Bu durumla başa çıkabilmek için eğitmenin tavsiyelerini talep edin ve olan bütün olaylar hakkında onun yorumlarını alın. Birkaç gün takipte kalın ve mümkünse başka bir bakıcıyla. Çalışanların zorba davranışlara fazlasıyla dikkatli olduğundan ve çocukların birbirleriyle konuştuklarından emin olun. Eğer çocukların arasında bir anlaşmazlık olduysa bu anlaşmazlığın nasıl çözüldüğünü sorun. Kimin hangi hakka sahip olduğu konusunda bir açıklama var mıydı? Çocukları barıştırmak için bir çaba sarfedildi mi ? Özür var mıydı? Ortada bir problem olduğu herkes için açıksa doğru bir şekilde sonuçlanması için ısrarcı olun. Bu olaya dahil olan bütün ailelerin tüm haksızlıkların giderildiği konusunda emin olması gerekir. Çalışanların ve ailelerin zorbalık yapan çocuğa daha fazla doğru davranış öğrenmesi için yardım ettiğinden emin olun. Bu hem sizin çocuğunuzu gelecekte olabilecek bir zorbalıktan koruma konusunda hem de zorbalık yapan çocuğu doğru davranışa götürmek için önemlidir.
Özgüveni Tekrar İnşa Edin
Çocuğunuza onu ne kadar sevdiğinizi söylemek için yollar ve sebepler bulun. Müzik dersleri ya da futbol takımı gibi çocuğunuzun iyi olduğu işlere katılım gösterin. Başka bir zorbalık olayının ortaya çıkmasın diye bütün davranışlarınını denetlediğinizden emin olun.
Çekip Gitmeyi Alıştırın
Zorbaların başkalarını ağlarken ya da üzülürken görmekten mutlu olduklarını çocuklarınıza açıklayın. Alaylara karşı farklı alternatiflerle çocuklarına gelin. Çekip gitmeyi alıştırın. Çocuğunuz saldırganın gözlerinin içine bakana ve ona bu olanlardan hiç hoşlanmadığını kendinden emin bir şekilde söyleyene kadar onunla bir ayna karşısında alıştırma yapın. Sorumlu yetişkinleri bu olaya dahil edin. Okul öncesi çocuklar zorbalık sorunlarını tek başına çözmeye bırakılmamalıdırlar. Yetişkin yardımı gereklidir ve çocuğunuz zorbayı ispiyonlama durumunda bırakılmamalıdır.
Arkadaşlıklar Oluşturun
Zorbalığa maruz kalan bir çocuk içine kapanıklaşır. Zorbalar daha çok yalnız olan çocuklara daha çok meyilli olduğu için çocuklarınızı arkadaş edinme konusunda cesaretlendirin. Çocuğunuzun oyun gruplarından bir arkadaşını ve ailesini evinize davet edin.
Sonuç
Bu kitapçığın iki ana teması var; birincisi zorbalık tüm yaştan insanları incitir,ikincisi çocuğunuza öfkesini kontrol etme, başkalarına saygı gösterme ve anlaşmazlıkları nasıl çözeceği konularını öğreterek onları zorbalıktan koruyabilirsiniz. Bu kitapçıktaki bilgiler bazı dersleri öğretmenize yardımcı olacaktır. Daha fazla bilgi kütüphanelerde, internet üzerinde mevcut.
İletişim , saldırganlık ve şiddet konularında verdiğiniz kararlar çocuğunuz üzerinde hayat boyu devam edecek değişimler oluşturur. Küçük zorbalar okul zorbalarına dönüşür ve onlar da kızgın işsiz yetişkinlere. Zorbalar arkadaşsızlığa, azyıf iletişim yeteneklerine ve düşük akademik başarılara sahip olma eğilimindedirler. Hiçbirimiz çocuğumuzun böyle olmasını istemeyiz. Ne kadar zor kararlar verecek olursanız olun, çocuğunuzun doğru davranışı öğrenmesi nek adar zamanınızı ve çabasını alacak olursa olsun, emin olun ki zamanız çok iyi harcanılması gereken bir şeydir.
Eğer çocuğunuzu mantıklı kararlar verebilecek yetenekler ve güvenle okula gitmesi, diğer insanlara saygı göstermesi ve anlaşmazlıkları barışçıl bir yöntemle çözmesi için hazırlarsanız onu zaten başarılı bir öğrenci olması için hazırlıyorsunuz demektir. İnsanlar hakkında önemli dersleri öğrendikten sonra çocuğunuz dünyada geri kalan bütün bilgileri öğrenmek için sınıfını ve çevresini güvenli ve yaşanabilir yerler yapmak için hazır demektir.
Çeviri: Ayşe Musal & Recep GÜN
